برچسب: شرق

ترکیه جدید هویت های بسیاری دارد که هیچ کدام از آنها انحصاری نبوده و به آسانی قابل طبقه بندی نیستند. اگر ترکیه یک کشور خاورمیانه ای است، در عین حال تنها کشور خاورمیانه است که در دریای سیاه نیز یک قدرت به حساب می آید. و اگر یک کشور اروپایی است، تنها دولت اروپایی است که دارای مرز مشترک با ایران است و اگر یک قدرت اوراسیایی است، تنها کشور اوراسیاست که عضو ناتو است.

ما که به غرب‌ستیزی پرداخته‌ایم، برای ادامه وضع و جریان موجود در جامعه باید جانشینی برای آن می‌یافتیم؛ زیرا شاکله جریان اقتصادی- اجتماعی کشور در روندی سامان داشت که شیوه حکمرانی مایل به ادامه آن بود و امروز آن را به عیان در مظاهر آرایش شهری، عبور و مرور، تفاوت طبقاتی و سایر مشخصه‌های اجتماعی شهری می‌بینیم و نتیجه آن باوجود گرایش به شرق، ادامه فرهنگ اسراف در مصرف آب، برق، انرژی و ... است؛ زیرا الگوی زندگی آمریکایی در شهرنشینی را نتوانسته‌ایم فراموش کنیم.

در حالی که مسکو و پکن بعید است که یک اتحاد نظامی تمام عیار علیه غرب ایجاد کنند، اما همکاری دفاعی انها رشد خواهد کرد. چه آنکه هر دو کشور از نظر امنیتی خودکفا هستند و از همکاری بهره مند می شوند، اما هیچ کدام نیاز به تضمین امنیت از طرف دیگر ندارند.این در حالی است که با شدت گرفت بحران در فلسطین به نظر می رسد تشکیل بلوک قدرت شرقی چین-روسیه برای مقابله با اسرائیل یک ضرورت اجتناب ناپذیر خواهد بود.

در شرایط کنونی امارات و ترکیه توافقنامه هایی به ارزش 50.7 میلیارد دلار را امضا کردند. عربستان سعودی نیز با پیمانکاردفاعی ارشد ترکیه قراردادی 3 میلیارد دلاری برای ساخت یک کارخانه تولید پهپاد امضا کرد.علاوه بر این، سفر اردوغان به کشورهای حاشیه خلیج فارس نشان داد که ترکیه پس از یک دوره تنش امروز میان بازیگران عرب محبوب است و صنعت دفاعی اش به بلوغ رسیده. اوایل سال جاری، اردوغان هدف خود را دستیابی به 6 میلیارد دلار صادرات دفاعی تعیین کرد.

امروزه دولت‌ها سیاست دلارزدایی را آغاز کرده‌اند و از طرفی افزایش تنش‌ها و منازعه‌های قدرت از جمله جنگ اوکراین و تایوان وضعیت کشورهای وابسته به امریکا را بحرانی‌تر خواهد شد؛ بنابراین چرخش سیاست اروپایی‌ها به دلیل نیاز به سمت شرق دور از انتظار نخواهد بود.

نتایج یک نظرسنجی که توسط شورای اروپایی روابط خارجی منتشر شد نشان می‌دهد ۴۸ درصد هندی‌ها و ۵۱ درصد ترک‌ها آینده جهان را چندقطبی یا با قدرت غالب غیرغربی پیش‌بینی می‌کنند. اما فقط ۳۷ درصد آمریکایی‌ها، ۳۱ درصد مردم اتحادیه اروپا و ۲۹ درصد بریتانیا با این موافقند.چنین وضعیتی، بسیاری از کشورها را به همکاری با دو طرف غرب و شرق ترغیب کرده است.

سیاست «نگاه به شرق» ریشه در درک ایران از نظام بین الملل دارد. با توجه به ذهنیت حاکمیت ایران در مقابل فضای عملیاتی بین المللی ایالات متحده دیگر قدرت هژمونیک نیست و کشور‌هایی مانند چین قطب‌های آینده نظام بین الملل هستند. بر این اساس، ایران تمرکز دولت بایدن بر مهار چین را نشان دهنده قدرت و توانایی رو به رشد پکن برای وادار کردن ایالات متحده به تغییر جهت دادن خود به خارج از خاورمیانه می‌داند. از نظر ساختار هنجاری نیز حاکمیت ایران معتقد است که در بحبوحه ظهور پوپولیسم و جریان‌های راست افراطی در دموکراسی‌های غربی نظم لیبرال رو به افول است.

بعید است که ایران به قدرتی حامی غرب تبدیل شود و بتواند، به اصطلاح غرب را ببخشد. به احتمال زیاد، تهران ترجیح خواهد داد، از منابع غربی در جهات حفظ منافع ملی خود استفاده کند و براساس اصل شاهزاده روسی الکساندر نوسکی عمل کند: «دفاع را در غرب تقویت کنید و در شرق به دنبال دوستان باشید». برای ایران، این یک نقطه عطف مهمی خواهد بود.

آیا ایران می تواند چنان تدبیری به خرچ دهد که بازیچه روسیه و چین در بزنگاه های حساس سیاسی و اقتصادی نشود؟ آیا سیر تحولات که روز به روز متفاوت از دیروز و ماه به ماه شگرفتر از ماه گذشته است، این امکان را می دهد تا ایران این چنین بازی اش را پیش ببرد؟ اینها پرسش هایی است که پاسخ آن را گذر زمان خواهد داد. در عین حال شکی نیست رسیدن به منافع کلان در چنین معادله ای نیازمند به سیاست و دیپلماسی عمیق و چیره دستانه است.

اگر ایالات متحده واقعاً چین را به عنوان تهدیدی برای نظم دموکراتیک می بیند، به نفعش است که چیزی بسازد که از همین نظم محافظت و قدرت دهد. ناتو این کار را نمی‌کند، اکوس-پیمان نظامی میان استرالیا، بریتانیا و ایالات متحده - این کار را انجام نمی‌دهد. حتی G7 که نزدیک‌ترین نهاد به این هدف هم است قادر به انجام آن -به استثنای کره جنوبی، استرالیا و نیوزلند- نیست. تعمیق همکاری اقتصادی جهان غرب به معنای غلبه یک کشور بر کشور دیگر نیست. پس از سال 1950، رهایی از ترس از موفقیت صنعتی یکدیگر و حمایت نظامی توسط ایالات متحده، آلمان و فرانسه، هر دو شاهد رونق اقتصادی بودند.

در دولت ابراهیم رئیسی، الحاق رسمی ایران به"سازمان همکاری‌های شانگهای" و یا بحث انعقاد قرارداد ۲۰ ساله ایران و روسیه و اجرایی شدن توافق مشارکت راهبردی ۲۵ ساله ایران و چین یا حتی قرارداد‌هایی نیز با هند در بحث توسعه بندر چابهار را داشته ایم. باید توجه داشت که بسیار سخت است که روابط ایران و غرب بویژه در حوزه‌های تجاری و اقتصادی عادی‌سازی شوند، از این رو، "شرق‌گرایی" یک گزینه مهم و اساسی برای ایران است.

انتقال قدرت از غرب به شرق به تدریج در حال انجام است. ایران یک کشور آسیایی است که با حضور در سازمان شانگ‌های و با متحد شدن با اتحادیه اوراسیا می‌تواند در این قدرت آسیایی سهیم و علاوه بر اینکه قدرت مهمی در غرب آسیا خواهد شد، به یکی از قدرت‌های آسیا تبدیل می‌شود. امیدواریم در این فرآیند با هوشمندی مسئولان از وضعیت موجود به وضعیت مطلوب در تمامی حوزه‌ها حرکت کنیم.

نگاه به سخنان و مواضع مقامات غربی و شرقی علیه یکدیگر و همچنین مرور اقدامات میدانی اخیر آنها نشان می‌دهد تحولات جهانی درحال حرکت به سمت‌وسویی متفاوت‌تر از چنددهه گذشته است. در ادامه به بررسی دلایل این تحول و راهکار کشورهای شرقی برای روبه‌رویی با آن پرداخته‌ایم.

با مشخص شدن توان آمریکا در بازگرداندن سریع تحریم‌ها علیه ایران و ضربه‌ای که واشنگتن به اعتماد شرکت‌های جهانی برای اتکا بر توافق هسته‌ای وارد ساخته است، بهانه‌گیری شرکت‌های غربی برای عدم تجارت با ایران بیشتر از گذشته خواهد بود. از این‌رو همانند دور پیشین، این کشورهای شرقی خواهند بود که به‌وسیله شرکت‌های دولتی یا ایجاد تسهیلات حاضر به تجارت با ایران هستند.

ایران باید خودش را در ارتباط با غرب قرار دهد چون شرق به تنهایی قادر نیست تا اقتصاد ما را احیا کند. نه چین و نه روسیه که روابطی با ما دارند، آن اتحاد استراتژیکی که ما می خواهیم را ندارند. سرمایه گذاری ها بسیار پایین است و نمی تواند به تنهایی کارساز باشد. این به معنای آن نیست که ارتباط با شرق قطع شود اما توازن نیاز است.