«عروةالوثقی» نخستین روزنامه‌ای نبود که به زبان عربی و توسط مسلمانان در اروپا انتشار می‌یافت، اما بی‌تردید نخستین روزنامه‌ای بود که در برابر استعمار و به ویژه استعمار انگلیس، در قلب اروپا قد علم کرد و این کشور استعمارگر را به واسطه اقداماتش در مصر و هندوستان، مقابل چشم اروپایی‌ها به چالش کشید. با این حال، روزنامه «عروةالوثقی» برای اروپایی‌ها منتشر نمی‌شد و هدف غایی آن، تنویر افکار عمومی در سرزمین‌های اسلامی بود.
به گزارش نبأخبر،در سالروز آغاز انتشار روزنامه مشهور سیدجمال‌الدین اسدآبادی در پاریس، به بررسی ابعاد سیاسی این اقدام در جهان اسلام و رویکرد رسانه‌ای سید برای برانگیختن مسلمانان علیه استعمارگران پرداخته‌ایم
گروه تاریخ – امروز سالروز آغاز انتشار روزنامه «عروةالوثقی» است؛ روزنامه‌ای که در سال 1883م توسط سیدجمال‌الدین اسدآبادی در پاریس و به زبان عربی منتشر شد. «عروةالوثقی» نخستین روزنامه‌ای نبود که به زبان عربی و توسط مسلمانان در اروپا انتشار می‌یافت، اما بی‌تردید نخستین روزنامه‌ای بود که در برابر استعمار و به ویژه استعمار انگلیس، در قلب اروپا قد علم کرد و این کشور استعمارگر را به واسطه اقداماتش در مصر و هندوستان، مقابل چشم اروپایی‌ها به چالش کشید. با این حال، روزنامه «عروةالوثقی» برای اروپایی‌ها منتشر نمی‌شد و هدف غایی آن، تنویر افکار عمومی در سرزمین‌های اسلامی بود. سیدحسین‌خان عدالت از جمله افرادی که با سید حشر و نشر داشته است، در مقاله‌ای با عنوان «ملاحظات در احوال سیدجمال‌الدین اسدآبادی» (انتشار یافته در مجله یغما / 1354)، درباره انتشار روزنامه «عروةالوثقی» می‌نویسد: «در بدو امر نقشه سیدجمال‌الدین استخلاص هند از چنگ انگلیسی‌ها بود. به همین لحاظ روزنامه عروةالوثقی را در پاریس انتشار می‌داد بالاخره درجه تأثیر افکار او در هند به جایی رسید که انگلیسی‌ها برای جلوگیری از انتشار روزنامه مزبور مجبور به اجرای قوانین شدید شدند تا حدی که نزد هر کس نسخه‌ای از آن یافت می‌شد، گرفتار و صد لیره جریمه و دو سال حبس می‌گردید.» دفتر روزنامه «عروةالوثقی» در ساختمان شماره شش خیابان مارتل پاریس، زیر نظر مأموران سازمان اطلاعاتی فرانسه و بریتانیا قرار داشت. شاید به همین دلیل بود که تنها 18 شماره از این روزنامه که با همکاری «محمد عبده»، مبارز انقلابی و مسلمان مصری به زیور طبع آراسته می‌شد، انتشار یافت. سید جمال‌الدین اسدآبادی در سال 1882م، به دلیل سخنرانی‌ها و نوشته‌هایی که مردم را علیه استعمار انگلیس به قیام وا می‌داشت، از هند اخراج شد. این خروج البته اسباب انتشار اندیشه‌های وی را هم فراهم کرد. او از نخستین اندیشمندان مسلمانی بود که به ارزش رسانه برای نشر عقاید و تغییر فکر جامعه پی‌برد. سید تقریباً از زمان اقامت در هند، کار نگارش مقاله برای روزنامه‌ها و مجلات را دنبال می‌کرد. او در زمان اقامت در مصر و بعدها، پاریس و لندن، به نوشتن مقالات انتقادی و نیز، مقالاتی پرداخت که پاسخگوی شبهات غربی‌ها درباره اسلام بود؛ از جمله این مقالات، یادداشت‌های وی در پاسخ به شبهات و اتهامات «ارنست رنان» است که شهرت فراوانی دارد. نمی‌توان در این امر تردید روا داشت که سید، بنیان گذار جنگ رسانه‌ای علیه استعمارگران غربی است. او تقریباً در هر جایی که توقف می‌کرد، بلافاصله به جریان‌سازی می‌پرداخت و مردم را علیه استعمارگران بر می‌انگیخت. این رویه در اروپا به روشن کردن وجدان مردم تغییر می‌کرد و از این راه، هزینه استعمارگران را برای تداوم اقداماتشان در سرزمین‌های استعمارزده بالا می‌برد.
اقدامات در دیگر کشورها
سید در محرم 1287 ق/ 1871 به قاهره رفت و در آن جا بود که پرثمرترین دوره زندگی خود را آغاز کرد. بسیاری از نویسندگان و روشنفکران مصری و سوری در این دوره – به طور مستقیم یا غیر مستقیم – از عقاید سید اثر پذیرفتند. در میان پیروان و مریدان سید در مصر می‌توان از شیخ محمدعبده که پیشوای جنبش تجددخواهی دینی بود و نیز از سعد زُغلول بنیان گذار حزب وَفَد و رهبر پیکار مصریان در راه استقلال ملی یاد کرد. در این دوره بود که جنبش میهن‌پرستانه مصریان علیه دخالت‌های انگلیس و فرانسه قدرت گرفت و سرانجام با قیام عرابی‌پاشا به اوج خود رسید. سید در رهبری این جنبش سهمی بزرگ داشت، به خصوص که بسیاری از نویسندگان و روزنامه‌نگاران مصری که در بسیج کردن و بیداری افکار عمومی می‌کوشیدند، از مریدان او بودند. سید در دوره اقامت در هند نیز، بیشتر به کار نگارش سرگرم بود و از میان نوشته‌های او در هند، رساله حقیقت مذهب نیچریه و بیان حال نیچریان از شهرت و اهمیت بیشتری برخوردار است. رساله حقیقت مذهب نیچریه به عنوان نوشته‌ای علیه سید احمدخان، از هواداران سیاست انگلیس در شبه قاره هند، میان هندی‌ها بسیار معروف شد. سید جمال نیت سید احمدخان را بر خلاف ظاهر گفته های او تضعیف اسلام دانست و تکیه سید احمد بر فطرت و طبیعت انسان را نشان دهری گری باطنی او شمرد.
غوغای سید در پاریس
آن چه از فعالیت‌های سید در پاریس شایان توجه است، نخست، چنان که اشاره کردیم، همکاری او با شیخ محمدعبده در نشر روزنامه «عروةالوثقی» و دیگر، مکاتبه او با ارنست رنان، متفکر معروف فرانسوی است. افزون بر این، سیدجمال هنگام اقامت در پاریس با سردبیران برخی از روزنامه‌های فرانسوی آشنا شد و برای آن روزنامه‌ها مقاله می‌فرستاد. از جمله برای روزنامه دست چپی «لن ترانسیژان» رشته مقالاتی درباره جنبش مهدی در سودان نوشت یا نویساند و به این ترتیب، نهضتی رسانه‌ای را علیه استعمارگران به راه انداخت.
